HAMI YAZIÇIDI BƏS OXUCU KİMDİ?

O vaxtları Bakıya gəlmək üçün Naxçıvan hava limanında növbə gözləyirdim. Səssiz səssiz eyləşib ora bura göz gəzdirəndə biri yanaşdı və mənlə birgə yanımda eyləşən gənc oğlana "çay içmək olaar?" deyə soruşdu. Həm mən həm də yanımdakı gənc "Ola bilər" dedik və getdik çay içməyə. Adamın üzünə baxanda elə bilirsən fəhlədi, elə belə heç nədən xəbəri olmayan bir kişidir. Danışıq irəlilədi, Türk yazarlardan söz etməyə başladı. Adını eşitdiyim amma bir dəfə olsun oxumadığım yazarların kitablarından sözlər deməyə başladı və hərdən bir "bax bu da belə demişdi" deyəndə, mən də yalandan başımı sallayır, təsdiq edirdim. Axırda "ay əmi, sənin məsləyin nədir?" deyə soruşdum, "dülgərəm" deyə qarşılıq verdi. Öz özümə dedim: "Azərbaycanın dülgəri belədirsə professoru necədir?"

Bakıya çattım, aradan iki il ötdü ancaq gözlədiyim kimi olmadı. Biz, Türkiyədə elə bilirdik ki, Azərbaycanda hamı oxuçudur. Yeddi yaşlı uşaqdan tutmuş yetmiş yaşlı qocaya kimi. Deyirdilər, Azərbaycanın oxuma-yazma oranı %99,5 dir. Bu da Türkiyədən hardasa %10 çoxdur. Sovet ölkələri arasında da ən çox oran yenə Azərbaycanda imiş. Düzdür, hamı oxuma bilir amma oxumur.

Qocaların əlində kitab görə bilərsiniz, Sovetlərdən qalma olduqları üçün hələ də oxuma alışqanlıqlarını tərgidə bilməyibdilər ancaq gənclər də bu söhbət yoxdur. Onlar yalnızca dərsliklərlə maraqlanırlar. Düzü, heç əməlli başlı onlarla da maraqlanmırlar.

Hərf dəvrimi olandan sonra kiril əlifbası yerinə latin qrafikasına keçildi və beləliklə ədəbiyyat sıfırdan başlamalı oldu, latin ilə yazılmış ədəbiyyatların sayı da kifayyet qədər həsab olunmaz. Bundan ötrü hamının əlində orası burası yırtıq, cırıq cırıq olmuş, nəsə bir şeylə yapışdırılmış 20, 30 hətta 50, 60 yaşlı kitabları görmək mümkündür.

Onu da demək istəyirəm ki, kitabların tirajları qorxulu durumdadır. Ən gözdə, ən önəmli yazarların kitabları belə çap olunarkən 500-1000 tirajla nəşrə girir. Halbuki 1955 ilində çap olunmuş bir betiyin dalında 50.000 ədəd çap olunduğunu görmüşdüm.

Bunlarla yanaşı diqqəti cəlb edən bir xüsus da, Azərbaycanda çoxlu yazar-şair olmağıdır. Hərənin öz kitabı var, hərənin yazdığı şeirlər toplusu var. Hamı da dediyim kimi, 300-500 tirajla çap olunur. Demək olar ki Azərbaycanda hamı yazıçıdı, bəs onda oxuçu kimdir?

Qəzetlər 2000 tirajla çıxır, dərgilər də kitablar kimi qorxulu durumdadır. Kitab satan dükanların sayını əllə saymaq olar. Mən gerçəkdən də maraqlanıram, camaat nəyə görə oxumur? Yoo, pul söhbəti deyil! Elə olsaydı, Aqşin Yeniseyin dediyi kimi, Azərbaycanın ən böyük zavodları olan, həmişə ər-arvad istehsal edən şadlıq sarayları boş olardı. Bəs onda nə?