ÖZGƏ BİR DİLİ ÖYRƏNMƏK, LƏHÇƏ ÖYRƏNMƏKDƏN ASANDIR

Xaricdə təhsil almağı düşünən türkiyəli tələbələr, seçimlərini Türk soylu ölkələrdən yana edəndə, ümumi olaraq belə qərara gəlirlər:
Gedəcəkləri yerdə danışılan dil, Türkiyə Türkcəsinə çox yaxın olacaq və dolayısı ilə çətinlik çəkilməyəcək.
Bu düşüncədə olanlarınsa, birinci seçdikləri ölkə Azərbaycan olur.

***

Çox rahat deyə və yaza bilərəm ki, özgə bir dili öyrənmək, ləhçə öyrənməkdən daha asandır. Tam tərsinin olmasını gözləyirik amma, həqiqətdə bu belədir.

Mən, ləhçə deyəndə rayondan rayona deyil, ölkədən ölkəyə fərqlənən dilimizdən söhbət aparıram. Bəzi dilçilər Türk dilləri adlandırsa da, mən özbəklərin danışığını Türk ləhçəsi kimi hesab edirəm.

Azərbaycanlılar, əvvəl türkiyəlilərin sürətli danışdığını deyirlər. Elə eyni sözü də türkiyəlilər azərbaycanlılara deyir. İkisi birdən türkmənlərə `çox pəltək danışırsınız` deyir. Üçü birdən özbəklərə `səsi çox yuvarlayırsınız` sözünü işlətməkdə geri qalmırlar.

Yazıb artıqmaq olar amma, onu demək istəyirəm ki, sözlərimiz bir olsa da, intonasiyadakı fərqlənmədən ötrü, bir-birimizi bəyənmirik. Elə həqiqətən bəyənmirik. Dil mövzusunda elmiliyi yox, duyğusallığı seçirik.

Özgə dillərin özünə aid qayda-qanunları olur. Amma bu sözü, ləhçələrdə işlətmək olmur. Qaydalar olduğu kimi eynidir. Özbək türkcəsindəki hansı qanun, Azərbaycan türkcəsindən fərqlənir?

Azərbaycandakı türkiyəlilərin Azərbaycan türkcəsi danışmasından, Türkiyədəki azərbaycanlıların Türkiyə türkcəsində danışmasından, İrandakı türklərin İstanbul türkcəsi danışmasından, ya da özbəkistanlıların Türkmən türkcəsində danışmasında yaranan fərqli intonasiyadan qıraq, öz ləhçələrindəki sözləri də cümlələrinə qoşmalarından, həmin çətinliyi başa düşmək o qədər də çətin deyildir.
başa düşüyorum
abi, kırakta saklar mısın?
haraya gidiyoz
Belə cümlələri artıqmaq olar. Həm türkiyəlilər üçün, həm də azərbaycanlı türklər üçün.

Diqqətinizi cəlb etmək istədiyim şey, söz köklərinin dəyişdirildiyi, əklərin (şəkilçilərinsə) dəyişdirilmədiyidir. `Başa düşmək` felini olduğu kimi istifadə edir amma, indiki zaman şəkilçinə gələndə, öz ləhçəsindən istifadə edir. Bu, başqa ləhçədən istifadə etmək istəyən hər bir danışan üçün keçərlidir. Onda belə çıxır ki, əklərə olan münasibət ilə, sözlərə olan münasibət tamam başqadı. Və axırda bu qərara gəlinir ki, özgə bir dili öyrənmək, ləhçə öyrənməkdən daha asandır.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder