KƏLMƏNİ YOX ETMƏK

Bir kəlməni, sözü yox etmək olarmı?

Fikirləşirik...

Dostum deyir: “Hə, olar”.

Mən qarşı çıxıram: “Yox! Ola bilməz. Unutmaq olar, amma yox etmək olabilməz”.

***

Sözlər, sadəcə olaraq yaddaşlardan çıxır. Bir söz, başqa bir sözlə əvəz olunur. Məsələn “us” sözünü, biz “ağıl” sözü ilə əvəzləmişik. Ya da deyə bilərim ki, “kalık” (qalıq) sözü əvəzinə, biz bu günləri “hava” sözündən istifadə edirik. Nümunələri həddindən artıq artırmaq olar, amma demək istəyirim ki, söz yox olmur, sadədə unudulur.

Unudulan şeyi də, təkrardan yada salmaq mümkündür. Farsların böyük əsəri Gülüstanda bunu görürük. Fars dilində unudulan minlərlə sözü yenidən aktual, güncəl duruma çıxarmağı bacardı. İsraillilər, hardasa 7 min sözdən ibarət olan İbranicəni, müstəqillik qazanandan sonra 70 min sözə qaldırdılar. Unudulan sözləri yada salmaq qıraqda dursun, həmin sözlərlə bir də yeni sözlər yaratdılar. İndi 100 mindən artıq söz əhatəsi var.

Bəs biz?

Biz də dirildə bilərik. Məsələn, “tanımaq” sözü ilə bir kökdən olan “tanuq” sözünü, biz bu günləri “tanıq” formasında “şahid” mənasında yada sala bilərik. Yaxud, ilk müsəlman Türklər olan Qaraxanlıların tərcümə etdiyi Quranı Kərimdə, bir çox dini söz gedir, bunları da xatırlayıb dilimizdə işlətmək olar. Beləliklə, “namaz” əvəzinə “yükünç”, “Quran” yerinə “Oxuqu” (əski forması – okıgu) deyə bilərik.

***

Düşünürəm...

Bəlkə də mən səhv deyirəm!

Bəlkə də bir sözü yox etmək olar.

“Qarında eş” (deməli eyni qarında bərabər [eş] olan) mənası ilə qədim tarixdə dədə-babalarımız “karında eş” sözü kimi istifadə edirdilər. Buna oxşayan “arxada eş” (arxalarını, sırtlarını bir-birinə söykəyərək döyüşənlər üçün deyilirdi), “əməkdə eş” və s. sözlər də yaranıb işlətildikdən bir müddət sonra, birgəlik anlayışı verən şəkilçi də yarandı: -dAş. Onda, “qarındaeş” oldu “qarındaş”, “arxada eş” oldu “arxadaş”, “əməkdə eş” oldu “əməkdaş”...

Həə, deyirdim bəlkə bir sözü yox etmək olar. Qayıdaq...

“Karında eş” oldu “qarındaş”. Sonra qısalıb oldu “qardaş”.

Tənbəllikdən “qardaş” sözünü də deməyə ərinənlər, “qaqaş” formasına çevirdi.

Bundan ürəklənən bir neçə igid, “qaqa” sözünü də yaradıb, camaat arasında yaydı.

Ona görə də mən, irəlidə “qaqa” sözünün də qısalacağını və əvvəl “qaq”, sonra “qa”, ardından “q” və nəhayət ki yox olacağını gözləyirəm.

Bəlkə də...

Əgər biz bunu uğurla başa çatdırsaq, dünyada bir sözü yox edən ilk toplum kimi bilinərik.